Je hebt er misschien wel al eens van gehoord: El Día de los Muertos of De Dag van de Doden, een Mexicaans feest- en herinneringsdag dat gevierd wordt op 1 en 2 november. Typisch is het uitbundig feest vieren en zich verkleden gekenmerkt met veel skeletten, schedels, enz. Iets dat misschien wat luguber kan ogen. Als je denkt: dit zegt me iets maar ben niet meer zeker, denk dan aan de beginsecène van de James Bond film "Spectre" die zich daar afspeelt.

Het idee dat een begrafenis niet in se een droevige bedoening moet betekenen spreekt me wel aan. Ik denk dan voornamelijk aan de scènes van begrafenissen in New Orleans die gekenmerkt worden door een jazz-achtige muzieksfeer waarbij een stoet doorheen de straten trekt. Een aanvang met droevige, trage melodie wordt dan plots ingewisseld voor fleurige, opzwepende, feel good muziek en uitbundig dansen. Eveneens een scène uit de film James bond "Live and let die" is hiervan een mooi voorbeeld. (Weliswaar zonder het "nieuw" sterfgeval in de film)

Hoe dan ook, aanvankelijk was ik niet zo een fan van dat "El Día de los Muertos"- idee, maar toen ik er meer over las en besefte dat het eigenlijk een positieve benadering heeft, moest ik mijn beeld bijstellen.

Wat is het?

Hoewel je misschien eerder iets negatief in de benadering van "El Día de los Muertos" verwacht, is het dat dus nét niet. Het gaat hier eigenlijk niet over de dood op zich, maar net om het tegenovergestelde: het zijn twee dagen waarop het leven uitbundig wordt gevierd! En dan voornamelijk de levens van de familieleden die er niet meer zijn. Uiteraard blijft het thema wel de dood, maar waar het om draait is het tonen van liefde en respect aan de overledenen.

De achtergrond

Het feest is eigenlijk een mix van verschillende tradities: de Katholieke feestdagen Allerheiligen en Allerzielen enerzijds en anderzijds de verering van de doden zoals de Azteken en Maya's deden op wisselende data. Deze laatste vonden rouwen om de doden respectloos. Zij aanzien de dood als een natuurlijke fase in het eeuwige bewustzijn. Dit betekende dat volgens hun de overledenen gewoon lid bleven van de gemeenschap. Zij werden in leven gehouden door herinneringen en tijdens "El Día de los Muertos" keerden zij terug naar de aarde.

Deze traditie is altijd zo gebleven en vindt nu plaats op de oorspronkelijke Katholieke feestdagen die gekend zijn als Allerheiligen en Allerzielen. Op de eerste dag worden de overleden kinderen herdacht, op de tweede dag van het feest de volwassenen. Het idee is bijgevolg dat die twee dagen de doden terugkeren en samen met ons doorbrengen.

Monumentaal

Wist je trouwens dat het feest dermate monumentaal is, dat het is opgenomen op de "Lijst van Meesterwerken van het Orale en Immateriële erfgoed van de Mensheid van Unesco"?

De kenmerken

Maar wat houdt het feest eigenlijk in? Hoewel het thema inderdaad de dood blijft is het geen dode bedoening noch is er sprake van plichtstatige of ingetogen rituelen maar eerder explosies van kleur en levensvreugde. Graven worden gepoetst en bij veel families wordt er thuis een altaar gebouwd waar de geesten worden verwelkomd in het rijk van de levenden.

1. Altaar en graven

Het altaar wordt vol gezet met familiefoto's, speelgoed en een kaars voor elk overleden familielid evenals veel bloemen. Het gaat dan voornamelijk over dahlia's, goudsbloemen, afrikaantjes en waarvan sporen van feloranje blaadjes de dolende zielen van het altaar naar hun graf moeten leiden, zodat ze uiteindelijk terug veilig kunnen terugkeren naar hun rustplaats.

2. Eten en drinken

Daarnaast is er ook veel eten en drinken voorzien. Dit als welkom na de lange reis die de geesten hebben moeten afleggen. De gerechten die hiervoor worden voorzien, variëren. De ene maakt het favoriete eten van de overledenen, een andere een speciaal soort zoet broodje, etc. Wat nadien "overblijft" van eten nuttigt de familie zelf en dit thuis bij het altaar of op de begraafplaats.

3. Gedichten

Calavera betekent letterlijk schedel, maar in de andere context betekent het: korte humoristische gedichten die de spot drijven met de dood en met de levenden die worden voorgelezen op tv en radio, evenals gepubliceerd in kranten.

4. Schelpen, schedels, skeletten

Een ander kenmerk zijn de schelpen. Veel feestvierders rammelen hiermee om de opwinding te verhogen én de doden tot leven te wekken en zo dicht bij zich te houden. In onze landen is de decoratie met schedels en skeletten minder ingeburgerd. Wij vinden dat eerder morbide terwijl in Mexico het een compleet andere connotatie heeft. Zij dragen dan ook tijdens het feest geraamtekostuums, doodskop make-up en suikerschedels. In hun opvatting is dit onlosmakelijk verbonden met dit feest en met het hele leven.

Een verandering in het Europese denken?

In Europese landen gaat het er minder uitbundig aan toe. Wij houden het eerder op bloemen plaatsen op een graf. Volgens sommige lijkt onze houding er over het algemeen een te zijn van: "Dit is niet gezellig, laten we het er niet over hebben" en "Het leven gaat door". Al zijn er natuurlijk ook wel uitzonderingen.

Troostrijk

Herdenken kan altijd en overal maar toch stelt men doorgaans dat gezamenlijk herdenken ontzettend troostrijk kan zijn. Ook al is iedereen bezig met zijn eigen overledene(n). Dit kan gaan over samen koffie, thee of chocomelk drinken tot samen kaarsen laten drijven op water. Het gaat erom verbinding te zoeken met de andere(n).

Levende herinneringen

De redenering in OMG magazine nr 3 2021 spreekt me wel aan: is het mogelijk om terug te denken aan de overledene(n) zonder ze daarbij in de schaduw van de dood te plaatsen? Met andere woorden: kunnen we aan hun terugdenken op dezelfde wijze als toen ze nog leefden? En kunnen relaties met overledene(n) blijven ontwikkelen ook al zijn ze niet meer fysiek aanwezig? Misschien is het net dat wat de Mexicanen doen met hun feest: het leven vieren met de overledene alsof ze er helemaal bij zijn en in volledige verbinding met hen meegenieten...

Conclusie

Ondanks dat het feest gerelateerd is aan de dood, is het geen dode bedoening maar eerder het vieren van het leven. Het leven van de overledene(n). Als dat geen positieve benadering is?!

Bronnen/bijkomende informatie: OMG magazine nr 3 2021, https://www.mexicanmuseum.org/dia-de-los-muertos,