Zilver gekend als scheikundig element met symbool Ag en atoomnummer 47. Een zacht, buigbaar, wit, glanzend metaal met smeltpunt van 961.78 °C en kookpunt: 2162 °C. Het vertoont de hoogste elektrische geleidbaarheid, thermische geleidbaarheid van elk metaal.

Een edelmetaal

Men spreekt van een edelmetaal wanneer het metaal niet of nauwelijks wordt aangetast door oxidatie. Omwille van deze reden worden ze dan ook dikwijls als toepassing in sieraden gebruikt. Denk hierbij maar aan goud en platina, ze blijven er steeds even mooi uitzien. Zilver is ook een edelmetaal maar in verhouding meer onderhevig aan oxidatie (zie infra). Andere edelmetalen zijn: rhodium, osmium, iridium, ruthenium en wolfraam.

Ondanks dat edelmetalen kwalitatief evenveel waard blijven, is de prijs ervan niet constant. Dit is afhankelijk van de economie: de wet van vraag en aanbod op de markt.

Zilver gehaltes

Zoals besproken in een andere post over merktekens en keurstempels zijn er verschillende getallen die kunnen voorkomen bij zilveren juwelen. Omdat zilver op zichzelf niet voldoende sterk is voor toepassingen zoals juwelen, worden er andere elementen zoals het metaal koper toegevoegd (legeringen). De getallen staan bijgevolg voor het zilvergehalte dat aanwezig is. Concreet:

• 925

Dit betekent dat er 92,50% zilver aanwezig is. De overige 7.50% is meestal koper.  Juwelen met dergelijke samenstelling worden dikwijls ook omschreven als "Sterling Silver" ofwel "1e gehalte zilver".

Een variant is Argentium zilver. Ook dit is zilver van het eerste gehalte, namelijk met een zilvergehalte van 92.50% maar de samenvoeging met koper is vervangen door germanium. Dit heeft als eigenschap dat het transparant oxideert in plaats van zwart. De samenstelling zorgt er ook voor dat het sterker en harder is wat voordelen biedt voor juwelen en het dragen ervan aangezien ze aanslagvrij en krasvast is.

• 835

Eenzelfde redenering is ook van toepassing op de overige getallen. Zo staat dit voor 83.50% zilvergehalte aangevuld met 16.50% van een ander metaal, meestal koper. Hierbij wordt er gesproken van "2e gehalte zilver".

• 800

Verzilverde juwelen

Bij meer budgetvriendelijke juwelen kan er ook sprake zijn van "silver plated". Zoals het woord aangeeft is er in dit geval sprake van "verzilverde juwelen". Dit betekent dat er door middel van galvaniseren een laagje zilver wordt aangebracht op een ander grondmetaal zoals koper.

Een ander proces is "silver filled". Ook dit is een verzilverd product maar met dat verschil dat het hier om een dikkere zilverlaag gaat. Dit gebeurt door het onderdompelen van het object in een zilverbad. Voor dit zilvergehalte geldt er echter een norm. Zo betekent O.925/40 dat het gewicht van de zilverlaag 1/4Oe bedraagt van het totale productgewicht.

Vervalsingen

Er zijn een aantal metalen die vaak onterecht als "zilver" worden beschouwd. Ze lijken wel op zilver maar zijn eigenlijk een nikkellegering. Ze bestaan uit koper, zink en nikkel en dit in diverse verhoudingen. De meest voorkomende verhouding is 65% koper, 23% zink en 12% nikkel maar kan dus zeker variëren.

In deze samenstelling is dus nikkel aanwezig, iets waarvoor veel mensen allergisch zijn en dus niet interessant als sieraad dat voor langere tijd contact maakt met de huid. Een dergelijke allergie is dikwijls te herkennen aan rode plekken die ontstaan op de plaats van het contact, vaak gepaard gaande met jeuk. Soms kunnen er ook blaren ontstaan of de huid beginnen schilferen.

Door de samenstelling van de metalen is het ook mogelijk dat er een verkleuring op de huid plaatsvindt. Een (tijdelijke) oplossing is het aanbrengen van een laag doorzichtige nagellak.

Alpaca zilver ook wel Nieuwzilver genoemd, German Silver en Tibetaans zilver worden zo dikwijls als onterecht als zilver verkocht. Andere namen die dergelijke samenstellingen ook wel eens krijgen zijn: hotelzilver, nikkelzilver, armeluiszilver, Berlijns zilver, maillechort en argentaan.

Zilveren juwelen, verkleuring van het sieraad en/of de huid?

Zoals hierboven aangehaald is zilver een samenstelling van het edelmetaal met het bijgevoegde metaal: koper. Door invloed van (a) de lucht, (b) huidvet, (c) transpiratievocht (d) cosmetica zoals parfum, en in sommige gevallen zelfs (e) de invloed van medicatie, kan dit tot gevolg hebben dat het koper gaat oxideren. Hierdoor kan een grijszwart gekleurde laag op het juweel ontstaan. In sommige gevallen heeft dit zelfs tot gevolg dat, daar waar het juweel wordt gedragen, er een groene verkleuring van het lichaam van de drager ontstaat.

Aangezien dergelijke verkleuringen zich voornamelijk manifesteren bij "namaak"-juwelen kan dit veel mensen doen twijfelen over de echtheid van het zilveren sieraad. Het is dus een misvatting dat "echte zilveren juwelen" niet zouden "lelijk" worden of reageren op de huid van de drager. Het is evenwel zo dat iedere persoon hier meer dan wel minder last van heeft. Zoals aangegeven is een dergelijke verkleuring immers afhankelijk van een aantal factoren die hierin meespelen zoals de zuurtegraad van de huid of transpiratievocht. Daarnaast dient er mijns inziens ook rekening te worden gehouden met de hoeveelheid koper in de samenstelling. Zo zal mogelijks een sieraad met minder koper in de verhouding minder snel dergelijke verschijnselen van oxidatie vertonen dan wanneer grotere hoeveelheden aanwezig zijn.

Hoe testen of een juweel echt zilver is?

Zoals besproken in een eerdere post mogen sieraden bestaande uit edelmetalen in principe enkel verhandeld worden indien ze zijn voorzien van merktekens of keurstempels. Bij het ontbreken ervan of ingeval van twijfel waarbij er bijvoorbeeld sprake kan zijn van slechts een "verzilverde" laag, is het mogelijk om met een aantal testen duidelijkheid te verkrijgen. Sommige zelfs met "huis-tuin- en keukenmiddelen".

• Magneettest

Zilver heeft als eigenschap dat het paramagnetisch is en slechts zwakke magnetische effecten vertoont. Daarom kan er voor deze test een zeer sterke magneet tegen het sieraad worden gehouden. Indien de magneet hieraan vastkleeft is dit een indicatie voor het bestaan van een ferromagnetische kern en bijgevolg niet gemaakt van zilver.

Er zijn echter meerdere niet-magnetische metalen zoals vb. koper, messing, brons en aluminium. Zuiver nikkel is wel magnetisch maar gedraagt zich in  bepaalde legeringen als niet-magnetisch. Toevallig zijn het deze legeringen die het zilver-uitzicht benaderen. Met andere woorden het is dus niet omdat deze test slaagt, dat er onmiddellijk bevestiging is dat het om zilver gaat.

• Ijstest

Zilver en koper hebben een hoge thermische geleidbaarheid. Daarom kan er voor deze test een simpel ijsblokje op het sieraad worden gelegd. Hoewel deze test makkelijker zal werken bij grote dan bij kleinere sieraden zou het ijsblokje sneller moeten smelten, dan wanneer het op kamertemperatuur werd geplaatst.

Voor deze test is het m.i. dan ook interessant om, zeker ingeval van kleinere sieraden, te werken met een referentiepunt. Namelijk door middel van een ijsblokje van dezelfde omvang in dezelfde omstandigheden als het proefobject te brengen, doch zonder een sieraad, zodat vergelijking makkelijker wordt.

• Lucifertest

Zilver reageert met zwavel. Voor deze test wordt een korreltje van een zwavelhoudende luciferkop op het sieraad geplaatst en vervolgens plaatselijk warm gemaakt. Indien er sprake is van zilver zal er een zwarte vlek ontstaan. Dit zal geen schade aanbrengen aan het sieraad, maar uiteraard zal het nadien gepoetst moeten worden.

•  Toetssteentest

Naast voorgaande "huis-tuin-en keukenmiddelen" is het ook mogelijk om een meer professionelere test uit te voeren. Dit kan door middel van zilver toetswater waarbij er aan de hand van kleurvergelijking kan gekeken worden of het gaat over een zilveren sieraad. Met toetsnaalden kan er vervolgens bepaald worden om welk zilvergehalte: 1, 2 of 3 het juist gaat.

Het toetswater is een chemische samenstelling en bestaan uit verschillende zuren en/of mengsels van zuren en zouten zoals vb. salpeterzuur met kaliumdichromaat.

In mengsels kunnen ook nog volgende stoffen voorkomen: zoutzuur, keukenzout, palladium in poedervorm, zwavelzuur, natriumthiosulfaat, korrels broomthymol blauw, korrels natronloog, rhodaanammonium, rhodaankalium, kaliumnitraat, kaliumchromaat, kalium chloride en water.

Voorzichtigheid bij het gebruik van toetswater is geboden want ze zijn erg giftig en bijtend. Ze zijn te verkrijgen in verschillende verpakkingen en hoeveelheden vb. ampules, flesjes, etc. De houdbaarheid is slechts beperkt.

De natuurlijke toetssteen is een natuursteen. Het is een keiachtige leisteen van dicht kwarts die zwart van kleur is omdat deze op een natuurlijke weg met koolstof is geïmpregneerd. Een dergelijke steen wordt ook wel Lydiet, Lydische steen of Lydische kwarts genoemd. Lydiet verwijst naar Lydië in Turkije, de plaats waar vroeger toetssteen voor goudsmeden werd gehaald. (bron foto)

De beste toetsstenen zijn degene die het fijnst gepolijst zijn, egaal mat tot diepzwart gekleurd zonder vlekken of structuur, niet poreus, zuurvast en voldoende hard. Alleszins harder dan de edelmetalen die worden getest om te voorkomen dat er krassen op de steen zullen ontstaan. Na ieder gebruik dient deze steen gepoetst te worden.

Lydiet wordt best niet verward met Basaniet, die eveneens zwart is maar niet als toetssteen wordt gebruikt.

Toetsnaalden worden gebruikt om het zilvergehalte te bepalen. Het is een ongeveer 10 cm lang staafje van onedel metaal, zoals vb. brons of messing, waaraan een stuk edelmetaallegering met dezelfde doorsnede als staaf is gesoldeerd. Ze zijn met andere woorden een referentiepunt waarvan wel geweten is hoe een kleur en reactie zich verhoudt tot een bepaalde waarde zoals 925, 835 en 800. (bron foto)

Voor deze test dient het voorwerp eerst aangevijld te worden om een eventuele oppervlaktelaag te verwijderen. Vervolgens dient deze aangevijlde plek op de toetssteen te worden gezet. Wanneer er zilver toetswater op deze streek wordt aangebracht zal er, als het voorwerp zilver bevat, zich een dieprode reactie voordoen. Als er geen sprake is van zilver zal het anders van kleur worden of volledig verdwijnen.  (Op de foto's hieronder is de werkwijze te zien, weliswaar in dit geval voor een gouden sieraad bron foto's)

Zoals aangegeven dient men het sieraad eerst wat aan te vijlen. Wanneer deze test immers enkel met de bovenlaag wordt uitgevoerd is de kans dat het resultaat positief is, wanneer niet het hele item van zilver is maar slechts de bovenlaag. En er dus enkel sprake is van een "verzilverd item". Als men er aldus zeker van wil zijn dient men het item een paar millimeter in te vijlen.

Indien deze test positief is voor zilver kan het zilvergehalte achterhaald worden door middel van toetsnaalden en kleurvergelijking. Naast de toetsstreek van het sieraad worden toetsstreken van zilvernaalden met het vermoedelijke gehalte aangebracht. Hiervoor zijn aldus naalden van 925, 835 en 800 nodig. Vervolgens kunnen de kleuren vergeleken worden en het gehalte bepaald worden. Hoe lager het gehalte zal zijn, hoe geler de toetsstreek wordt. Dit is het gevolg van het koper dat in de samenstelling met het zilver aanwezig is. Deze test vraagt dikwijls om meerdere toetsstreken om het juist gehalte te kunnen bepalen. (bron foto)

• Potentiometrische zilvertitratie

Deze test wordt voornamelijk uitgevoerd in de zilverindustrie en is een internationale standaardmethode, beschreven in een internationale norm. Voor deze test wordt een afgewogen zilvermonster (20-200mg) opgelost in salpeterzuur. Het zilver lost op als ionen die door toevoeging van zout gebonden worden tot zilverchloride, die vervolgens weer als een vaste stof neerslaat in de vorm van AgCL. De afname van vrije zilverionen in de oplossing gaat samen met afname van de potentiaal (volt) van de oplossing. Deze afname van het potentiaal is het grootst wanneer alle zilverionen gebonden zijn als AgCL. Uit de hoeveelheid toegevoegde zout bij het testeinde wordt de hoeveelheid zilver berekend dat aanwezig is. Het zilvergehalte wordt aan de hand van deze gegevens nauwkeurig berekend. (bron)

Het poetsen van zilver

Met de Gouden Raad van Tante Kaat wordt aangeraden om zilveren juwelen te kuisen met tandpasta en vervolgens op te blinken met een wollen doek. Ook is het mogelijk om met zilverpoets het geheel op te blinken en bestaan er zilverpoetsdoeken. Iets wat door de betere juwelier wordt meegeleverd bij verkoop.

Er zijn nog methodes voorhanden zoals een bad met soda en aluminiumfolie maar zijn daarom niet altijd het meest ideaal en kunnen op termijn wel degelijk het oppervlak van het juweel beschadigen.

Het bewaren van zilveren juwelen

Zoals hierboven aangehaald zorgen o.a. zwavelhoudende verbindingen in de lucht voor een zwarte laag op zilveren sieraden. Om sieraden tegen een dergelijke oxidatie te beschermen is het belangrijk om ze op te bergen in een luchtdichte, zwavelvrije verpakking. Kleine plastic zakjes met een sluitstrip zijn hier bijzonder geschikt voor. Daarbij kan het sieraad in een stuk flanel(stof) worden gewikkeld alvorens in de zak op  te bergen. Hoe dan ook worden zilveren juwelen best los van andere juwelen bewaard.